کود سبز و مزایای استفاده از آن در کشاورزی

کود سبز

یکی از اثرات استفاده از کودهای سبز تأمین ماده آلی خاک است، به خصوص زمانی که کود حیوانی کافی در دسترس نبوده و یا بقایای گیاهی به جا مانده در زمین به حدی نباشد که بتواند مقدار هوموس خاک را در حد مطلوبی نگاه دارد.

پس از برگرداندن کود سبز در خاک، هم قسمت‌های هوایی و هم ریشه‌های آن پوسیده شده و ماده آلی خاک را افزایش می‌دهد، کود سبز در زمین‌های سبک (شنی) ایجاد چسبندگی می‌کند و در زمین‌های سنگین(رسی) خاک را پوک و سبک می‌کند.

یک هکتار کود سبز معمولاً بین 25 تا 50 تن شاخه، برگ و انساج گیاهی تازه تولید می‌کند و این بقایا را وارد خاک می‌کند که خود برابر با 10 تا 20 تن کود حیوانی بود و این مقادیر حدود یک تا دو هوموس به خاک بیافزاید.

کارشناسان کود سبز را در ازدیاد فعالیت‌های زیستی، نگهداری و قابل جذب نگهداشتن عناصر غذایی خاک موثر می‌دانند.

ود سبز از کشت گیاهان علوفه‌ای با رشد سریع به ویژه از خانواده بقولات و زیر خاک بردن محصول سبز به دست می آید.

افزایش مواد آلی خاک را می‌توان از مهم ترین فواید کود سبز قلمداد کرد.

محدودیت‌هایی از قبیل تعداد کارگر مورد نیاز، آب و تهیه گیاه کودی برای تهیه کود سبز را نباید فراموش کرد.

زارعان نداشتن تاثیر آنی و سریع همچون کودهای شیمیایی را محدودیتی در استفاده از کود سبز عنوان می‌کنند. ایرانی فام با اشاره‌ای به شرایط مناسب برای رشد گیاه تاکید کرد: حاصلخیزی خاک توصیف کننده توانایی و قابلیت خاک برای تامین شرایط رشد پایا، بهینه و مطلوب گیاه است.

یکی از مهمترین فواید کود سبز بهبود خواص فیزیکی خاک است.

بالا رفتن هوموس باعث تشکیل خاک دانه‌ها می‌شود و لوله‌های مویین خاک بیشتر شده و تهویه و نفوذپذیری خاک را افزایش می دهند.

 در ماه‌هایی از سال که خطر فرسایش خاک وجود دارد، برای آن که خاک بی‌حفاظ نباشد، از یک گیاه پوششی استفاده می‌شود.

 کود سبز به عنوان ماده غذایی مورد استفاده میکروارگانیسم‌های خاک قرار می‌گیرد و گاز کربنیک، گاز آمونیاک، ترکیبات نیتراته و بسیاری از ترکیبات ساده و پیچیده دیگر را تولید کرده و مورد استفاده نباتات زراعی قرار می‌دهد.

روش‌های کشت کودهای سبز

کودهای سبز را بر حسب شرایط مختلف می‌توان به طور کلی به دو صورت اصلی و فی مابین کشت کرد.

 از جمله مزایای انتخاب روش صحیح کشت این است که هم از فاصله زمانی موجود بعد از برداشت و کاشت نباتات زراعی استفاده بیشتر شده، هم از خاک و از رطوبت موجود در آن به طور کامل استفاده می‌برند و ادوات و ماشین آلات کمتری هم به کار گرفته می‌شد.

رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌جنوبی اظهارکرد: منظور از کشت اصلی آن است که مانند گیاهان زراعی، کود سبز هم در فصل معین و به صورت یک زراعت اصلی یا تنها کاشته شود.

 زمان کشت اصلی می تواند پاییز یا در بهار باشد جز در مورد گیاهانی مثل ذرت، ذرت خوشه‌ای و یا یونجه که در بهار کشت می‌شوند، کشت دیگر کودهای سبز در پاییز انجام می‌گیرد.

 در مواردی که از کشت یک گیاه، کود سبز نتیجه مطلوبی به دست نمی‌آید، توصیه می‌شود که دو گیاه را به صورت مخلوط با هم به عنوان کود سبز کشت کرد.

شرایط برگرداندن کود سبز به زمین

 بهتر است گیاه کود سبز را با دیسک زدن زدن تکه تکه و زیر خاک کرد.

کود سبز برای تقویت زمین‌ها برای محصولات زراعی و باغی  بسیار مهم بوده‌، علاوه بر تامین هوموس که 90درصد آن اسید هیومیک است، در سطح خاک از گرم شدن و سوختگی ریشه‌ها همچنین تبخیر خاک نیز جلوگیری می‌کند.

کود سبز و مزایای استفاده از آن در کشاورزی

یکی از راههای افزایش ماده آلی خاک استفاده از کود سبز در تناوب زراعی می باشد. منظور از کود سبز شخم زدن گیاه در خاک پس از رشد کافی و بدون برداشت محصول است.

اثر کود سبز بر خصوصیات فیزیکی خاک همانند کود حیوانی می باشد ولی کود سبز عملاً مواد غذایی به خاک اضافه نمی کند، بلکه گیاه آن چه را که طی رشد خود از خاک جذب کرده و در خود ذخیره نموده است به خاک بر می گرداند .

در صورتی که از گیاهان تیره بقولات بعنوان کود سبز استفاده شود تمام ازت تثبیت شده را به خاک بر می گرداند. از طرف دیگر کود سبز با جذب و ذخیره مواد غذایی در خود از شسته شدن آنها جلوگیری می نماید.

گیاه مورد استفاده بعنوان کود سبز می بایستی اثرات فیتوتوکسینی بر رشد محصول بعدی نداشته باشد، فصل رشد کوتاهی داشته، تراکم بوته بالا را تحمل کند و رشد سبزینه ای زیادی داشته باشد تا علاوه بر این که مقدار زیادی ماده آلی به خاک اضافه می کند، پوشش کامل خاک را تامین نماید.

پوشش کامل خاک برای جلوگیری از فرسایش خاک و بازداری رشد علفهای هرز ضرورت دارد.

بنابراین اهداف کود سبز را می توان در افزایش ماده آلی خاک، حفظ مواد غذائی خاک، جلوگیری از فرسایش خاک و مبارزه با علفهای هرز خلاصه نمود.

گیاهانی مثل منداب، ماش، باقلا، شبدر، یونجه، گندم سیاه، چاودار و شبدر ایرانی به خوبی در خاکهای فقیر رشد می کنند و در بهبود باروری و ساختمان خاکها موثر می باشند.

کود سبز را حداقل دو هفته قبل از کاشت محصول اصلی به خاک بر میگردانند.

هرچه درصد مواد خشبی کود سبز بیشتر و ازت آن کمتر باشد، می بایستی با فاصله زمانی طولانی تری از کاشت محصول اصلی به خاک برگردانده شود.

در صورتی که از گیاهانی مثل یونجه یا شبدر بعنوان کود سبز استفاده می شود می بایستی ابتدا آنها را با ماشین آلاتی مانند کولتیواتور پنجه غازی از پائین طوقه قطع نمود تا خشک گردند و یا آنها را با علف کش راندآپ یا توفوردی خشک کرد و ۳ تا ۴ هفته بعد از طوقه کن کردن یا تیمار با علف کش در وضعیت گاورو بودن خاک شخم شوند. در غیر این صورت رشد مجدد این گیاهان به وقوع پیوسته و به صورت علف هرز در خواهند آمد.

هیچگاه نبایستی کود سبز را بعنوان علوفه برداشت و یا مورد چرای دام قرار داد. این عمل باعث خروج مواد غذائی از خاک گشته و ممکن است رشد و عملکرد محصول بعدی را نقصان دهد. چرای دام یا یک برداشت مختصر علوفه از کود سبز هنگامی امکان پذیر است که کود شیمیائی کافی به خاک داده شود و آیش فصلی موجود اجازه رشد مجدد و کافی را به کود سبز بدهد.

معرفی گیاه منداب به عنوان کود سبز

گیاه منداب با هدف حاصلخیزی خاک و پایداری تولید به عنوان کود سبز در اراضی کشاورزی کشت می شود.

حاصلخیزی خاک، جبران فقر خاک و نگهداری آب را از جمله فواید کشت منداب در اراضی کشاورزی است و کشت های پی در پی باعث فقر مواد غذایی خاک می شود.

منداب در اواخر آبان و اوایل آذرماه کشت و در فروردین ماه همزمان با تشکیل گلها به عنوان کود سبز به زمین برگردانده می شود.

اصلاح ساختمان خاک، تامین عناصر مورد نیاز گیاه بعد از منداب و جلوگیری از مصرف بی رویه کودهای شیمیایی از فواید کشت گیاه منداب است. کشت این گیاه برای حذف کودهای شیمیایی و افزایش عملکرد گیاه است.

گیاه منداب با آب و زمین شور سازگاری دارد، ازت موجود در این گیاه در اصلاح و غنی‌سازی خاک و کاهش شوری زمین زراعی تاثیرگذار است. کاشت این گیاه باعث اصلاح و باروری بیشتر زمین می‌شود. در برخی مناطق کاشت منداب به صورت مخلوط با جو ، صورت می گیرد.

مزایای کشت منداب

در صورت کاشت منداب با هدف تامین کود سبز باید قبل از گلدهی (معمولاً اوایل بهمن ماه) با عملیات شخم زنی به خاک برگردانده شود. این کار باعث برگردانده شدن ازت به خاک می شود که کاهش مصرف کود ازت در کشت های بعدی را به دنبال خواهد داشت. در صورتی که کشاورزان بخواهند این گیاه را به خاک بازگردانند، برداشت علوفه بعد از گلدهی انجام می شود و چین آخر به زمین برگردانده خواهد شد.

سبک کردن بافت خاکهای منطقه از رس بالا و سنگین، افزایش نفوذ آب در خاک، از بین رفتن علفهای هرز ، تولید بذر و کاهش مصرف آب در کشتهای بعدی به علت افزایش مواد آلی خاک را از جمله مزایای استفاده از کشت گیاه منداب به عنوان کود سبز برشمرد. منداب علاوه برتامین علوفه ، موجب مرغوبیت خاک و کیفی سازی زمین های زراعی می شود.

در فصل زمستان که کمتر گیاهی گلدهی دارد گیاه منداب گلهای زرد رنگ خود را در مزارع برای تامین خوراک زنبورها و تولید عسل به رخ می کشد.

شرایط کاشت منداب

منداب گیاهی است که با اکثر خاک ها سازگاری دارد ولی در خاک های شنی ، ماسه ای و خاک هایی که زهکشی خوبی دارند بهتر و پربارتر رشد میکند. این گیاه در دمای سرد و یخبندان مقاومت دارد و گستره مناسب دمایی جهت رشد مناسب و بهینه این گیاه ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی گراد می باشد. در مورد آبیاری این گیاه بهتر است که زمان آبیاری مناسب باشد و به دقت تنظیم گردد چراکه رطوبت بیش از حد نیاز این گیاه را نابود میکند.

عدم آبیاری به موقع و منظم نیز می توان در مورد گیاه منداب خطر آفرین باشد، چرا که در اینصورت خطر آفاتی مثل سوسک منداب و انواع بیماری های قارچی و ویروسی گیاه را تهدید میکند.

در کاشت گیاه منداب به وسیله بذر بهتر است فاصله بین بوته ها و ردیف های کاشت جهت بدست آوردن حداکثر راندمان رعایت گردد. بر همین اساس پیشنهاد می گردد فاصله بین ردیف های کاشت تا ۱۰ سانتی متر و فاصله بین بوته ها تا ۲ سانتی متر مد نظر قرار گیرد.

همچنین لازم است در مورد گیاه منداب عمق کاشت رعایت گردد و از آنجایی که این گیاه به نور نیاز دارد نباید بذر آن خیلی عمیق کاشته شود در غیر این صورت جوانه ها سبز نمی گردند.