نمونه برداری برگ، خاک و آب

نمونه برداری برگ، خاک و آب

نمونه برداری از خاک
شناخت همه جانبه خاک از مهمترین عواملی است که ما را در رسیدن به هدف افزایش عملکرد در واحد سطح یاری می کند. جهت آگاهی از وضعیت خاک از نظر بافت، حاصلخیزی، میزان عناصر غذایی مورد نیاز (نیاز کودی)، روش مناسب آبیاری و غیره، باید با انجام نمونه برداری، خاک را در آزمایشگاه تجزیه نموده و با استفاده از نتایج آن برنامه مدیریتی مناسبی را برای آن در نظر گرفت. نتایج تجزیه خاک می تواند در زمینه شرایط خاک از نظر pH، ظرفیت تبادل کاتیونی (توانایی خاک در حفظ و آزادسازی مجدد کاتیون ها در محلول خاک) و شوری که ممکن است جهت تعیین علت کمبود عناصر غذایی مفید باشد، اطلاعاتی در اختیار ما قرار دهد. تجزیه خاک قبل از احداث باغ علاوه بر مشخص کردن وضعیت محل، نیازهای اصلاحی مورد نیاز خاک را نیز مشخص
می سازد.
درختان پسته نسبت به شوری و قلیائیت خاک از سایر درختان مقاوم تر بوده ولی ارزیابی دقیق و مناسب مسائل و مشکلاتی که شوری ایجاد می کند تنها با مشاهده رسوب نمک در سطح خاک و یا اطراف قطره چکان ها، امکان پذیر نمی باشد. بنابراین، باید با انجام نمونه برداری شناخت کاملی از وضعیت موجود بدست آورد. صرف نظر از وضعیت  و شرایطی که داریم، نمونه گیری خاک باید معرف میانگین شرایط ناحیه مورد بررسی بوده تا نتایج تجزیه های آزمایشگاهی آن از اعتبارلازم برخوردار باشد. نتایج بدست آمده از یک یا دو گودال نمونه برداری معرف کل ناحیه
نمونه برداری نمی باشد و علاوه بر گمراه کردن ما، باعث صرفه هزینه نیز می شود. بنابراین باید نمونه برداری به صورت مرکب انجام شود. نمونه مرکب یعنی اینکه بر حسب مساحت باغ، از چندین نقطه نمونه برداری شده و نمونه های مربوط به هر عمق را در نقاط مختلف با هم مخلوط کرده و در پایان یک نمونه که ترکیبی از خاک نقاط مختلف در عمق مشخص می باشد، برای هر عمق بدست آید.
نکات مهم در نمونه برداری از خاک
 باید از هر قسمت باغ که شرایط خاکی یکسانی دارد، حداقل یک نمونه مرکب از اعماق مختلف بردارید. حتی برای باغ هائی با شرایط خاکی بسیار یکنواخت نیز باید حداقل یک نمونه مرکب برای هر 10 هکتار گرفته شود. بنابراین ابتدا باید با توجه به عواملی نظیر شیب، پستی و بلندی، روش آبیاری و وضعیت ظاهری گیاه کشت شده ، زمین مورد نظر را به قطعات یکنواخت تقسیم بندی نمود؛
 حفر یک پروفیل به عمق تقریبی 2 متر وطول 1/5 متر و عرض 0/8 متر در هر ناحیه مورد مطالعه به ما این امکان را می دهد تا وضعیت لایه های خاک را از نظر مسائل  مربوط به زهکشی شناخته و در صورت لزوم عمق لازم جهت شکستن لایه های سخت احتمالی مشخص گردد. پروفیل باید عمود بر ردیف درختان حفر گردد. در غیر این صورت ممکن است پروفیل بر روی چالکود سال های قبل حفر شده و به خوبی وضعیت ساختمان و بسیاری از فاکتورهای مورد نظرخاک را برای ما روشن نکند؛
 در موقع نمونه برداری باید دقت شود که رطوبت  خاک در حد مناسب باشد. بهترین زمان برای نمونه برداری زمانی است که زمین از نظر رطوبتی به حالت گاورو رسیده باشد؛
 باید دقت شود محلی که برای نمونه برداری انتخاب می گردد قبلاً محل انباشتن کودهای حیوانی  و شیمیایی و یا مصالح ساختمانی نبوده باشد. بنابراین قبل از برداشت نمونه ها از هر نقطه باید سطح خاک را از خرده های سنگ، آشغال، تکه های چوب و علفهای هرز پاک نمود؛ نمونه برداری خاک معمولاً به صورت لایه هایی به ضخامت 30 یا 40 سانتی متر انجام می گیرد و در مجموع باید نمونه ای مرکب از زیر نمونه ها در هر قطعه تهیه گردد. یعنی اگر از چند نقطه نمونه برداری می شود باید نمونه های مربوط به هر عمق را در نقاط مختلف با هم مخلوط کرده و در نهایت نمونه ای مرکب از ناحیه مورد نظر برای هر عمق بدست آورد. نمونه برداری خاک معمولاً در باغات پسته تا عمق 120 سانتی متری انجام می گیرد؛
 در هر قطعه تقریباً  یکنواخت به طور زیکزاگ حرکت کرده و از فواصل نسبتاً مساوی تعداد ده نمونه و هر کدام به وزن تقریبی یک کیلوگرم را در یک کیسه پلاستیکی تمیز ریخته و مشخصات قطعه نمونه برداری شده روی آن نوشته شود. برای هر نقطه نمونه برداری معمولاً 4 نمونه مربوط به 4 عمق برداشته می شود و پس از مخلوط کردن نمونه های هر عمق با نمونه های همان عمق در نقاط دیگر، یک نمونه مرکب بدست می آید؛
 در روش آبیاری غرقابی، آب معمولا در سطح وسیعی با یکنواختی نسبتا خوبی پخش می شود. بنابراین نمونه برداری در انتهای قسمت سایه انداز ودرفاصله 1/5 تا 3 متری کنار ردیف درختان (بسته به سن درخت) و در جایی که کوددهی انجام شده، بهترین محل بوده و می تواند تشخیص قابل قبولی را از وضعیت تغذیه ای خاک برای ما ارائه دهد.
  در روش آبیاری تحت فشار، نمونه برداری در طول الگوی خیس شدگی به طوری انجام می گیرد که 3/2 نمونه ها از قسمت مرکزی الگوی خیس شدگی یعنی جایی که بیشترین آب پخش شده را دریافت می کند و 1/3 بقیه از قسمت حاشیه الگوی خیس شده، یعنی محل تجمع نمک ها انجام می گیرد؛
 تکرار نمونه برداری خاک از باغ های موجود، هر دو سال یکبار باید در همان  زمان و فصلی که نمونه برداریهای قبلی انجام شده، صورت گیرد.
نمونه برداری از برگ
با توجه به اینکه در بسیاری از موارد نمونه برداری از خاک و تعیین میزان مواد غذایی آن نمی تواند مقدار مواد غذایی جذب شده و قابل استفاده در گیاه را نشان دهد، بنابراین به منظور پی بردن به نتیجه حاصلخیزی خاک در رشد و نمو گیاهان،  بهترین و دقیق ترین راه آنست که قسمتی از اندام های گیاهی بخصوص برگ آن مورد تجزیه قرار گیرد تا روشن شود چه مقدار از مواد غذایی خاک توسط گیاه جذب شده است.
تجزیه برگ در تشخیص مواد معدنی و سمیت برخی از عناصر در درختان، نسبت به تجزیه خاک مفیدتر است.  غلظت عناصر غذایی برگ با زمان، سن برگ، موقعیت آن در پوشش گیاهی و وجود یا عدم وجود محصول تغییر می کند.
محدودیت اصلی تجزیه برگ آن است که علت وقوع کمبود عناصر غذایی را برای ما روشن نمی سازد. بنابراین برای حل این مشکل نتایج تجزیه خاک و برگ باید همزمان مورد ارزیابی قرار گیرند.  انتخاب روش نمونه برداری نیز بسته به هدف مورد نظر تغییر می کند.
اگر هدف، تشخیص مشکلات مربوط به یک درخت و یا ناحیه خاصی باشد، نمونه برداری از تعداد کمی از درختان مریض و سالم کفایت می کند. ولی اگر منظور ما تعیین وضعیت تغذیه ای یک باغ بزرگ است، به نمونه های بیشتری از درختان در قسمتهای مختلف باغ نیاز می باشد.
 در شروع فصل رشد روی درخت پسته معمولاً دو نوع شاخه به وجود می آید:
الف) شاخه های بارده که از رشد انتهای شاخه حامل خوشه به وجود می آیند.
ب) شاخه های بدون بار که شاخه اصلی آنها خوشه پسته ندارد و معمولاً حامل جوانه بارده سال آتی هستند و غالباً پس از تشکیل مغز در پسته، وضع مواد غذایی در این شاخه ها با هم تفاوت پیدا می کند.
نکات مهم در نمونه برداری برگ
 نمونه ها از برگ های زیر برگهای انتهایی شاخه های بدون میوه که کاملا توسعه یافته اند و صرفا از برگچه های انتهایی، به طور تصادفی و از ارتفاع تقریبی 180-120 سانتی متری سطح زمین بسته به سن درخت، برداشته می شوند؛
 نمونه برداری برگ معمولاً بعد از دوره پر شدن مغز (اواسط تیر ماه تا اواسط مردادماه) انجام می گیرد. جداول راهنمایی که جهت تفسیر نتایج تجزیه برگ در اغلب منابع ذکر شده بر اساس نمونه برداری در این زمان تهیه شده است. بنابراین نمونه هایی که خارج از این محدوده زمانی تهیه شوند ممکن است غلظت های متفاوتی از عناصر غذایی را نشان دهند و در تفسیر آنها باید دقت کافی انجام گیرد. اما مقایسه درختان سالم و مریض در هر زمانی می تواند انجام شود؛
 معمولا تعداد 4 تا 5 برگ از هر درخت و 10 تا 20 درخت در هر قطعه از باغ نمونه برداری می شود؛
 از برگ هایی که چند روز قبل از نمونه برداری با عناصر ریز مغذی (روی، مس، آهن، بر و منگنز) محلول پاشی شده اند، نباید نمونه برداری شود؛
 در صورتی که علائم کمبود و یا مسمومیت بر روی برگ درختان مشاهده می شود باید از هر دونوع برگ سالم و مریض بطور مجزا نمونه برداری صورت گیرد؛
 نمونه برداری برگ معمولا باید هر سال انجام شود تا هر دو سال پر محصول و کم محصول را در بر گیرد. چرا که تفسیر نتایج آن باید با توجه به نتایج هر دو سال انجام شود؛
 نمونه ها باید در پاکت های کاغذی قرار داده شده و حداکثر 24 ساعت پس از نمونه برداری به آزمایشگاه ارسال گردد. در صورتی که این امر ممکن نیست، حداکثر به مدت دو روز می توان نمونه ها را در دمای یخچال نگهداری کرد. نمونه ها پس از رسیدن به آزمایشگاه باید بلافاصله در دمای طبیعی محیط و دور از تابش خورشید خشک شوند؛
 بر روی پاکت نمونه ها مشخصات کامل آنها از قبیل محل نمونه برداری، نام باغ یا باغدار، وضعیت باردهی شاخه و هرگونه اطلاعات لازم جهت شناسایی بهتر نمونه باید درج گردد.
نمونه برداری از آب آبیاری
در صورتی که آب آبیاری از نظر کیفیت وضعیت مناسبی نداشته باشد، نه تنها شرایط لازم جهت رفع احتیاجات گیاه فراهم نخواهد شد بلکه به مرور زمان خاک باغ ها نیز تخریب می گردد. برای جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی کشاورزان باید در ابتدا شناخت کافی از کیفیت آب آبیاری خود به دست آورده و سپس در مورد امکان یا عدم امکان استفاده از منبع آب مورد نظر و انجام مدیریت های لازم جهت مصرف آب مذکورتصمیم گیری نمایند. برای به دست آوردن چنین شناختی باید از آب مورد استفاده نمونه برداری شود.
نکات مهم در نمونه برداری از آب آبیاری
 ابتدا یک ظرف پلاستیکی به حجم تقریبی 1 لیتر با آب تمیز (مقطر) و سپس با آب چاه مورد نظرچند بار شستشو داده می شود؛
 قبل از برداشتن نمونه آب از چاه باید اجازه داده شود که پمپ حداقل به مدت 30 دقیقه کار کند. در صورتی که  شوری آب آبیاری بیش از ds/m 1/5 باشد، این زمان2 تا 4 ساعت در نظر گرفته می شود. در صورتی که پمپ پس از چند ماه خاموشی شروع به کار کرده باشد، حداقل بعد از 30 ساعت کارکرد، نمونه برداری انجام می گیرد.
 اگر باغ  در محلی قرار گرفته که  اطراف آن چاه های دیگری وجود دارد، نمونه برداری بهتر است در ماه های تیر و مرداد و زمانی که  حداکثر پمپاژ از سفره صورت می گیرد، انجام شود؛
 ظرف آب را باید کاملاً از آب پر نمود، در این صورت هوایی در داخل آن باقی نمی ماند. این عمل احتمال رسوب کربنات کلسیم را کم می کند؛
 آنالیز نمونه ها باید حداکثر 3 ساعت پس از نمونه برداری انجام شود. اگر قرار است نمونه ها مدتی قبل از تجزیه نگهداری شوند، برای حداقل کردن تغییرات شوری بهتر است نمونه ها در یخچال و یا درجه حرارت کمتر از c ْ5 نگهداری شوند. خنک نگه داشتن آب به خاطر جلوگیری از رسوب کربنات ها و به طور کلی تغییرات مقدار کربنات ها می باشد. این مسأله  در موقعی که هدف از تجزیه آب، انتخاب آب برای آبیاری تحت فشار باشد ضروری تر به نظر می رسد. از طرفی نگهداری آب در دمای معمولی محیط کار باعث رسوب کلسیم و بی کربنات شده و مقدار شوری آب را کمتر از مقدار واقعی آن نشان می دهد؛
 در خیلی  از باغات از ترکیب آب دو یا چند چاه و یا مخلوطی از آب چاه و قنات استفاده می شود. در چنین مواردی از آب مخلوط شده قبل از ورود به باغ نمونه برداری می شود؛
 در خیلی از موارد باغداران برای تهیه نمونه آب از آب داخلی حوضچه و یا استخر استفاده می کنند. در چنین شرایطی ممکن است به علت عواملی چون تبخیر آب از سطح استخر، رسوب بی کربنات ها و بسیاری از عوامل آلوده کننده دیگر،  شوری آب با مقدار واقعی آن متفاوت باشد. پس از گرفتن نمونه های مورد نظر از منبع  آب، درب ظرف نمونه برداری را محکم بسته و روی آن مشخصات مربوطه از قبیل نام باغدار، منطقه، شماره چاه یا مشخصات قنات و تاریخ  نمونه برداری نوشته شده و جهت تجزیه به آزمایشگاه ارسال می گردد.

در پایان باید خاطر نشان نمود که بدون انجام نمونه برداری صحیح از آب، خاک و برگ درختان پسته وتفسیر نتایج تجزیه آنها،  مدیریت مناسب باغ امکان پذیر نمی باشد. بنابراین به کلیه باغداران انجام اصولی آن توصیه می گردد.