نیاز سرمایی درختان پسته

درختان پسته همانند سایر درختان میوه مناطق معتدله، در چرخه رشد سالیانه خود به یک دوره سرما نیاز دارند تا بعد از آن با مهیا شدن شرایط مناسب جهت رشد، شکوفایی طبیعی جوانه ها اتفاق افتد. این سرمای مورد نیاز از دو جزء تشکیل می شود: دما و مدت سرما.   

حداقل زمان لازم برای سرمادهی یک رقم در طی فصل رکود که موجب از سرگیری رشد طبیعی آن در فصل رویش می شود در اصطلاح "نیاز سرمایی" آن رقم نامیده می شود. نیاز سرمایی و محدوده دمایی مؤثر در گونه ها و حتی ارقام مختلف متفاوت است. همچنین مشخص شده است که نیاز سرمایی با توجه به سن درخت تغییر می کند. نیاز سرمایی اغلب با تعداد ساعات سرمایی بیان شده که به روشهای مختلف محاسبه می شود.

نیاز سرمایی در درختان دارای دو مرحله است: در مرحله اول سرما به ساخت ترکیب اولیه خواب (رکود) کمک می کند. مرحله اول برگشت پذیر بوده و می تواند به آسانی با بالا رفتن دما معکوس شود. مرحله دوم وقتی اتفاق می افتد که ترکیب اولیه به حد آستانه برسد. در این زمان، رکود تغییر ناپذیر بوده و با دوره گرما ی کم مدت تاثیر پذیر نیست.

اهمیت نیاز سرمایی

با فرا رسیدن فصل پاییز، رشد درختان خزان دار متوقف می شود. برگهای آنها می ریزد و در برابر سرمای زمستان مقاوم می شوند.

جزئیات مربوط به چگونگی انجام این پدیده روشن شده است ولی مطالعات اخیر نشان داده است که محرک ها و بازدارنده های رشد نقش مهمی را در این پدیده بازی می کنند. تحقیقات اخیر نشان داده است که از تنظیم کننده های رشد گیاهی، اسید آبسزیک (ABA) که یک هورمون بازدارنده گیاهی است با کوتاه شدن طول روز در اوایل پاییز به مقدار زیادی در برگ ها ساخته می شود. پس از افزایش میزان اسید آبسزیک میزان محرک های رشدی از جمله جیبرلین در برگ ها کاهش می یابد. به دنبال آن تنفس در گیاه کاهش یافته و گیاه بتدریج به خواب رفته و یا به عبارت دیگر گیاه وارد مرحله رکود می شود.

در پایان زمستان، رکود در گیاهان به طور طبیعی بوسیله سرمای زمستان شکسته می شود که مقدار سرمای مورد نیاز به گونه و رقم گیاهی بستگی دارد.

اثرات نامطلوب عدم تأمین نیاز سرمایی بر درختان پسته

در درختان پسته ای که سرمای لازم را دریافت نکرده اند، رشد برگچه ها کامل نبوده و برگ ها دارای تعداد کمتری برگچه هستند و گاهی عادت میوه دهی تغییر می کند.

بدین صورت که میوه ها به صورت انتهایی روی شاخه های سال جاری تشکیل می شوند، در حالی که در حالت طبیعی به صورت جانبی روی شاخه یک ساله تشکیل می شوند. این پدیده بیشتر در قسمت های جنوبی درخت اتفاق می افتد. با تغییر در سیستم میوه دهی، میوه هایی که باید به طور معمول طی دو سال آماده تولید می شدند (از تشکیل جوانه تا تولید میوه) در یک سال تولید می شوند که نامطلوب است.

از طرفی چون جوانه انتهایی، جوانه گل می باشد، بنابراین جوانه رویشی برای گسترش شاخه های جدید در سال آینده وجود ندارد و این امر در نهایت منجر به مرگ سر شاخه ها خواهد شد. همچنین در صورت عدم تأمین به موقع نیاز سرمایی، شکفتن جوانه ها با تأخیر صورت گرفته و تولید گرده در بیشتر گل آذین ها بشدت پایین می آید. همچنین اکثر گل آذین ها ممکن است عقیم بوده و ریزش کنند.

جوانه های گل ماده نیز از نظر ظاهری ضعیف و پایداری آنها روی شاخه کم است و حتی اگر با گرده مناسب نیز تلقیح شوند ریزش کرده و در نتیجه تشکیل میوه و عملکرد بشدت کم خواهد شد.

به طور خلاصه اثرات عدم تأمین نیاز سرمایی در پسته بشرح ذیل خواهد بود:

- کاهش رشد میانگره ای؛ کاهش تعداد برگچه و کاهش سطح برگ؛ کاهش وزن تر و خشک برگ؛ افزایش درصد برگ های غیرطبیعی؛ کاهش تولید گرده؛ ریزش زیاد جوانه ها؛ تأخیر در گل دهی و برگ دهی؛ تشکیل میوه کم حتی در سال پرمحصول؛ تولید گل به صورت جانبی و انتهایی بر روی شاخه های فصل جاری

منابع:

عدم تامین نیاز سرمایی در پسته و روشهای غلبه بر آن (حسین حکم آبادی و مهدی محمدی مقدم، اعضای هیئت علمی ایستگاه تحقیقات پسته دامغان)

http://en.wikipedia.org/wiki/Chilling_requirement

حسین حکم آبادی، دکترای باغبانی